ISO 14000 standartlarının kullanılabilirliğini ve etkinliğini arttırmak amacıyla standart geliştirmenin her alanında yukarıda sayılan bütün ilkelerin üzerlerinde önemle durulmuştur.
Ayrıca ilkeler arasında sayılabilecek diğer bir konu ise ISO 14000 standartlarının ISO 9000 serisinin dayandığı prensiplere de büyük oranda bağlı kalmasıdır. Bunun en büyük yansıması şudur: Sözü edilen standartlar sorunların semptonlarını ele alma yerine kaynaklarında çözmeye yönelmişlerdir.

3- ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMLERİ (ÇYS)
Çevre Yönetim Sistemi: Genel yönetim sisteminin; kuruluş yapısı, planlama faaliyetleri, yükümlülükleri, usul ve işlemleri, çevre politikasının geliştirilmesi, uygulanması, gerçekleştirilmesi, gözden geçirilmesi ve idamesi için gerekli kaynakları da içine alan parçasıdır.
ISO 14001 ve ISO 14004 standartları, bir kuruluş içinde ÇYS kurulması, denetlenmesi ve var olan sistemin geliştirilmesi çalışmalarına rehberlik etmek üzere oluşturulan standartlardır ve bu standartlar etkin bir ÇYS kurulması ve işletilmesi için gerekli minimum seviyeleri belirlerler.
Çevre yönetimine sistematik bir şekilde yaklaşabilmek için gerekli sistem elemanlarının kurum içinde geliştirilmesi ya da var olanların yeni şartlara göre düzenlenmeleri gerekmektedir. Bu elemanlar aşağıda temel başlıklar halinde sıralanmıştır.

1. Çevre politikası
2. Planlama
3. Uygulama ve işletme faaliyetlerinin düzenlenmesi
4. Kontrol ve düzeltici faaliyetler
5. Yönetim tarafından gözden geçirme

3.1 ÇEVRE POLİTİKASI
Çevre politikası ISO 14000 standartlarında; Kuruluşun, gerçekleştirmek amacıyla kendisi için tespit ettiği, mümkün olan hallerde sayılarla ifade edilebilen, durum, seviye ve değerler olarak tanımlanmaktadır.
Yukarıda yapılan tanımın ışığında, çevre politikası rehberlik görevi de üstlenecek şekilde inşa edilebilir. Oluşturulan politika, kuruluşun; tüm faaliyetlerine, ürün ve servislerine uygun olmalıdır. Ayrıca politikanın uyumlu olması gereken diğer faktörler, kuruluşun misyonu, büyüklüğü, yönetim anlayışı, çevreye yönelik yaklaşımlarıdır.[] Uygulanabilir bir çevre politikasının özellikleri aşağıda sıralanmıştır.
1. Faaliyet, ürün ve hizmetlerin, mahiyet, ölçek ve çevre etkilerine uygunluğu belirlenmelidir.
2. Sürekli gelişme ve kirlenmenin önlenmesine dair taahhütleri içermelidir.
3. Kuruluşun, yürürlükte bulunan çevre ile ilgili mevzuat ve idari düzenlemelere ve tabi olduğu diğer şartlara riayet edeceğine dair taahhütleri kapsamalıdır.
4. Çevre amaç ve hedeflerinin tespiti ve gözden geçirilmesi için bir çerçeve görevi görebilmelidir.
5. Belgeye bağlanması, uygulanması, idame ettirilmesi ve bütün çalışanlara duyurulması eksiksiz gerçekleştirilmelidir.
6. Kamuoyunun incelemesine açık tutulmalıdır.

3.2 PLANLAMA
Bir ÇYS kurulmasının en önemli aşamalarından birisi hiç kuşkusuzdur ki planlamadır. Bütün projeler için geçerli olan prensip; projenin başarıya ulaşabilmesi için bütün adımların titizlikle planlanması ve uygulama aşamasında da bütün faaliyetlerin plana uygunluğunun sürekli denetlenmesidir. Eğer plandan bir sapma gözlenirse bunun sebeplerinin araştırılması sonucunda, ya planda revizyon yapılması ya da faaliyetlerin, planın öngördüğü koşullara getirilmesi sağlanmalıdır. Bu genel prensip ÇYS oluşturulması için de geçerlidir.
Planlama aşaması, çevre politikalarının belirlenmesinden sonraki bir adımdır ve planlama da belirlenen politikaların çizdiği çerçeve dahilinde gerçekleştirilmelidir.
Planlamanın sağlıklı yapılabilmesi için gerekli ön çalışmalar aşağıda sıralanmıştır.
1. Kuruluşun faaliyetleriyle ilgili çevre yönlerinin belirlenmesi,
2. Yasaların ve yönetmeliklerin belirlediği kısıtlamaların belirlenmesi,
3. Çevresel kriter ve hedeflerin belirlenmesi ve yazılı doküman haline getirilmesi,
4. Çevre yönetim programlarının oluşturulması.

3.3 UYGULAMA VE İŞLETME FAALİYETLERİNİN DÜZENLENMESİ
Çevre yönetim sistemi kurulması sırasında stratejik açıdan en önemli aşamalar olan politikaların belirlenmesi ve planlama aşamalarının başarıya ulaşabilmesi için uygulamada daha önceden belirlenmiş ilke ve kararlara uyulması çok önemlidir. Daha önce de belirtildiği gibi uygulama esnasında politikalardan veya planlardan bir sapma gözlenirse ya uygulama olması gereken noktaya çekilmeli ya da gerekli görüldüğü taktirde daha önceki aşamalar gözden geçirilmeli ve uygun düzeltmeler yapılmalıdır.
ISO 14000 serisi standartlar uygulama aşamasını şu alt başlıklara bölmüştür:
a) Yapının oluşturulması ve sorumlulukların belgelenmesi.
b) Eğitim ve bilinçlendirme faaliyetleri
1. Haberleşme faaliyetleri
2. ÇYS ile ilgili belgeleme faaliyetleri
3. Belge kontrolleri
4. İşletme kontrolleri
5. Acil hal hazırlığı ve bu hallerde yapılması gereken faaliyetlerin belirlenmesi

3.4 KONTROL VE DÜZELTİCİ FAALİYETLER
Bu bölüm ÇYS kurulması sonrası faaliyetlerin sağlıklı yürütülmesi ve sürekli gelişim anlayışının uygulanması için çeşitli kuralları ve önlemleri belirtmektedir.
1. İzleme Ve Ölçme
2. Riayetsizlikler, Düzeltici Ve Önleyici Faaliyetler
3. Kayıtlar

3.5 YÖNETİM TARAFINDAN GÖZDEN GEÇİRME
Yönetim tarafından yapılan gözden geçirme faaliyetleri, çevre politikalarının, uzun vadeli hedeflerin, çevre yönetimi çalışmalarının yansımalarının ve sürekli gelişim performansının değerlendirilmesi ve sonunda da gerekli görülen düzenlemelerin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilir.
Yönetim tarafından yapılan gözden geçirme işleminde ÇYS yönetiminin sorumlulukları çok büyüktür. Bu sorumluluklardan belli başlı olanları aşağıda sıralanmıştır:

1. Çevre politika ve stratejilerinin geliştirilmesi,
2. Denetim ve gözden geçirme faaliyetlerinin değerlendirilmesi, gerekli kararların alınması ve kararların uygulanmasına öncülük edilmesi,
3. Performans ölçülerinin değerlendirilmesi ve gerekli çalışmaların yapılması
4. Sürekli gelişim çalışmalarında yönlendiricilik yapılması,
5. Organizasyonda çevre bilincinin geliştirilmesi için gerekli düzenlemeleri belirlemesi,
6. Konuyla ilgili firma kültürünün gelişmesine öncülük edilmesi,
7. Finansal ve teknolojik kaynakların sağlanması.

Bütün gözden geçirme ve değerlendirme faaliyetleri sonrası gerekli görüldüğünde uygulanması gereken düzenlemeler aşağıda belirtilmiştir.

1. Çevre yönetim sisteminde ve/veya icraatlarında gelişme fırsatı görülen alanların tespit edilmesi,
2. Eksiklik, kusur ve riayetsizliklerin kökenlerindeki sebeplerin tayin edilmesi,
3. Tayin edilen sebeplerin ortadan kaldırılması için düzeltici ve önleyici planların geliştirilip uygulamaya aktarılması,
4. Düzeltici ve önleyici faaliyetlerin etkinliğinin araştırılması,
5. İşlemlerin gelişmesi sonucu usullerde yapılan değişikliklerin belgeye bağlanması,
6. Çevrede ortaya çıkan olumlu, olumsuz etkilerin belgeye bağlanması,
7. Durumun amaç ve hedeflerle karşılaştırılması.
Ayrıca, geçen zaman içinde meydana gelebilecek değişiklere de uyum sağlayabilmek için sözü edilen gözden geçirme işlemleri çok faydalı bir araç olarak kullanılabilir.

4- ÇYS İLE ELDE EDİLEN MALİYET DÜŞÜŞLERİ
Verimlilik ve performansın arttırılması doğal olarak orta ve uzun vadede maliyetlerin düşmesine yol açmaktadır. ISO 14000 çalışmalarına başlanmasına karar verilmesi aşamasında uygulamanın ek maliyetler getireceği düşünülebilir, ancak kısa vadedeki maliyet artışları, orta ve uzun vadede maliyetlerde oluşan düşüşle rahatlıkla telafi edilebilecektir. Sağlanan maliyet düşüşünün kurum için ekonomik anlamda pozitif etkileri sürekli olacaktır.
Önemli bir maliyet düşürücü etki de, atıkların azaltılması ve bu atıkların zararsız hale getirilmeleri için yapılması gereken harcamaların düşmesidir. Bunun devamı olarak atık yönetiminde kullanılan geri dönüşüm ve yeniden kullanım gibi yöntemler maliyetlerin daha da düşmesine yol açarken verimliliği de arttırmaktadır.
Diğer bir maliyet düşürücü etki de ISO 9000 serisi standartların da öngördüğü gibi bir işin ilk seferde doğru ve tam yapılması, ileride düzeltmelere harcanacak zamandan ve paradan tasarruf edilmesini sağlamaktadır. Etkin bir ÇYS ile bu yaklaşım gerçekleştirilebilir ve dolayısıyla maliyetler düşürülmüş olur.

Maliyet düşüşü gözlenebilecek başlıklar aşağıda sıralanmıştır:

1. Yapılan çalışmalar sonucunda daha az girdi kullanımı ile yapılan faaliyetler sonucunda elde edilen maliyet düşüşleri,
2. Yeniden kullanım ve yeniden değerlendirme ile elde edilen maliyet düşüşleri,
3. Daha az girdi kullanımı sonucunda taşıma maliyetlerindeki düşüşler,
4. Daha az ceza ve yaptırım ile karşılaşılması ile elde edilen maliyet düşüşleri,
5. Daha az risk neticesinde sigorta primlerindeki düşüşler,
6. Daha az hatalı üretimle elde edilen maliyet düşüşleri.

Yukarıda örnek olarak verilen temel başlıklar daha da genişletilebilir. ÇYS çalışmalarının başarı seviyesi iki ayrı parametre ile değerlendirilebilir, bunlardan birincisi çevreye olan etkilerde gözlenen gelişmelerin düzeyi, ikincisi ise bu çalışmalar sonucunda maliyet başlıklarında ve gelir düzeyinde gözlenen gelişmelerin seviyesidir.

5- ISO 14000 İLE SAĞLANAN FAYDALAR
ISO 14000 serisi standartların uygulanması ile elde edilecek en önemli kazanç, doğal olarak çevrenin korunmasıdır. Ancak ISO 14000 serisi standartların uygulanmasının, uygulayan kuruluşlar açısından bir çok pratik faydalar getireceği de bir gerçektir. Bu faydalar genel olarak içsel ve dışsal olarak sınıflandırılabilir

İÇSEL FAYDALAR
1. Verimliliğin Arttırılması
2. Performansın Arttırılması
3. Maliyetlerin Azaltılması
4. Takım Anlayışının Geliştirilmesi
5. Azalan Risk ve Kazalar
6. Üst Yönetime Olumlu Etkiler
7. İç Barışın Geliştirilmesi

DIŞSAL FAYDALAR
1. Çevrenin Korunması
2. Rekabet Şansının Artması
3. Yasalara ve Yönetmeliklere Uygunluğun İfade Edilmesi
4. Halkla İlişkilerin Geliştirilmesi ve Kamuoyunun Güveninin Kazanılması
5. Finansal Fırsatların Gelişmesi

6- SONUÇ
Çevre yönetim sistemlerinin, çevrenin korunması, doğal kaynakların verimli kullanılması ve gelecek nesillere yaşanılır bir çevre bırakılması gibi amaçlara ulaşılması yolunda oynayacakları rol büyüktür. Ancak bunun sağlanabilmesi için çevre yönetim sistemlerinin etkinliğinin arttırılmasına ve yaygınlaştırılmasına yönelik çalışmaların daha da geliştirilmesine gerek vardır.
Gelişmeye açık konuların başında ÇYS'nin küçük ve orta ölçekli işletmeler tarafından kolaylıkla kullanımlarının sağlanması gelmektedir. Çünkü ekonomik güçleri sınırlı olan KOBI'lerin ÇYS oluşturabilmeleri ancak gerekli desteklerin sağlanmasıyla mümkün olabilecektir. KOBI için ÇYS'nin yaygınlaştırılmasına yardımcı olabilecek diğer bir başlık da KOBI'lerin bu faaliyetleri mümkün olan her durumda ve her alanda ortaklaşa yürütmelerini kolaylaştırıcı düzenlemelerin geliştirilmesidir. Bununla hem ÇYS kurma hem de işletme maliyetleri minimize edilebilecektir.

Çevreci faaliyetlerin koordine edilmesi, konuya taraf olan uluslararası kuruluşların, hükümetlerin, yerel yönetimlerin, üniversitelerin, araştırma kuruluşlarının ve sanayi kuruluşlarının birlikte çalışmaları ve eylem planlarının sistematik bir şekilde düzenlenmesiyle mümkün olabilecektir. Buna kamuoyunun ilgisi, desteği ve yönlendirici etkisi de eklendiğinde gelişme hızı daha da artacaktır.
Belirli bir ölçekten daha büyük kuruluşlarda ve çevre etkilerinin kritik olabileceği sektörlerde belgelenen ve denetlenen bir ÇYS'nin kurulmasının zorunlu hale getirilmesi, çevre ile ilgili risklerin azaltılmasına ve dünya çapında başarı oranının artmasına etkili olabilecek bir öneridir ve değerlendirilmesi gerekmektedir.

Kuruluşlar açısından, toplam kalite yönetiminin, çevre yönetiminin ve Avrupa ile ticaret yapmak isteyen kuruluşlar için CE direktiflerine uygunluğun sağlanması gibi faaliyetlerin ayrı ayrı yürütülmesi çeşitli zorluklar yaratmaktadır. Buna karşı alınabilecek bir önlem; yukarıda sayılan bütün çalışmaların ve bunlara ek olarak da işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili düzenlemelerin birleştirilmesini ve tek bir sistemle yürütülmesini içine alan uluslararası bir standart serisinin geliştirilmesidir.
Çevreciliğin bir hobi ve bir lüks olmaktan çıkıp, mantıklı, gerçekçi ve gerekli bir eylem biçimi olarak anılmasının bir uzantısı olan ÇYS'ler ve bunlar için kılavuzluk görevini gören ISO 14000 serisi standartlar dünya çapında geliştirilmeli ve yaygınlaştırılmalıdır. Böylelikle sanayinin ve doğanın barışık bir şekilde geliştirilmesi sağlanabilir.

Yorumlar (1)

...
Yorumu Yazan Seçil Çelikelli , Mart 19, 2012

ISO da ödevim var. Bana çok iyi yardımcı kaynak olacak, teşekkürler.